Szukam podziemnego przejścia pod torami w Aleksandrowie Kuj. Cz. 1.

Fikcja i teoria.

(Publikacja: 28.03.2017 r.)

- Panie kierowniku. Kiedy ja naprawdę nie spałem!

Niewysoki, starszy mężczyzna w starej kufajce, próbował za wszelką cenę przekonać swego szefa o swej niewinności. 

Andrzej Domaradzki był dyrektorem Cegielni w A. od kilku już lat. Wcześniej zdarzało się, że z Zakładu ginęły narzędzia, cegły, ale nigdy na taką skalę. Zawsze można było straty jakoś ukryć. Od miesiąca jednak, prawie dzień w dzień ujawniano brak kolejnych wartościowych przedmiotów. Stojący obok niego Komendant Milicji Obywatelskiej major Walenty Poważny, kiedy dowiedział się o kolejnej już kradzieży w Cegielni, postanowił jechać na miejsce i osobiście nadzorować pracę swoich ludzi. Teraz stał w rozkroku przed dozorcą i wręcz kipiał wściekłością. 

- Falczak, co Wy mi tu pier...!

Ryczał.

- Zakład Wam okradają a Wy nam wciskacie, że nie spaliście? Nie bądźcie śmieszni. A może sami lewiznę na boku po kryjomu za bramę wynosicie?Kradzieże powtarzały się, milicjanci przybywali na miejsce, robili co trzeba i niestety za każdym razem okazywało się, że sprawcy nie pozostawiali żadnych śladów. Coś trzeba było z tym zrobić. Tyle, że nikt nie wiedział co.

- Zdzichu. Jak zbierzesz to co masz do zebrania. O ile w ogóle coś tu znajdziesz... To wracaj i natychmiast do mnie na naradę! 

Technik kryminalistyki kiwnął głową i wrócił do swojej pracy. 

Zapowiedziana narada w Komendzie Rejonowej trwała do wieczora. Stawił się na nią prawie cały stan osobowy jednostki. Wniosek na koniec był jeden. Trzeba zrobić zasadzkę! 

Niestety to nie było takie proste. Cegielnia musiała wykonać narzucone plany. Praktyczne cały czas kręcili się po niej pracownicy. Komendant postanowił, że wystąpi o dwóch młodych funkcjonariuszy z pobliskiej jednostki ZOMO, aby pod przykrywką junaków Ochotniczego Hufca Pracy oraz pod pretekstem odbycia praktyk w cegielni, zrobili rozpoznanie wśród jej pracowników. 

Postanowiono również, że teren zakładu będzie dodatkowo całodobowo obserwowany z pobliskiego budynku mieszkalnego, z chwilowo wolnej kwatery pracowniczej cegielni. 

Po czterech dniach od narady, na terenie cegielni doszło ponownie do kradzieży. I znowu sprawcy nie pozostawili żadnych śladów. Dookoła obiektu nie zaobserwowano ruchu żadnych osób i pojazdów. Jednak z budynku głównego zginęły wiertarki i inne narzędzia. Pomimo dokładnego przeszukania całego terenu, milicjanci nic nie znaleźli. A przecież przez bramę zakładu takiej ilości fantów, złodziej nie mógł sam wynieść. Zarówno funkcjonariusze operacyjni jak i obserwujący obiekt nic podejrzanego nie zauważyli. Komendant był wkurzony. Jego przełożeni także. Nie wspominając o lokalnych decydentach partyjnych. 

Wreszcie nadszedł ten dzień w którym milicjanci wyznaczeni do sprawy Cegielni musieli wrócić do swoich normalnych zajęć. Niestety, złodziej nadal pozostawał na wolności.

✍✍✍

W gabinecie dyrektora cegielni panowała zwykle cisza i spokój, przerywana jedynie odgłosami dochodzącej z zewnątrz produkcji. Jednak dzisiaj, sekretarka Pani Basia nie nadążała z odbieraniem telefonów do Szefa. Wszyscy lokalni decydenci oraz dziennikarze lokalnych gazet, za wszelką cenę próbowali dowiedzieć się czegoś o tym co się dzieje w Zakładzie.

- Szefa nie ma jest na produkcji. Proszę zadzwonić jutro.

Pani Basia nie pracowała tu od dzisiaj. Wiedziała co robić w takich przypadkach. Kilka lat temu, kiedy w zakładzie wybuchł pożar za poprzedniego dyrektora, przeżywała podobne, jeszcze większe oblężenie. Poprzedniego Szefa Pana Adama niestety przenieśli po tych wydarzeniach do innej firmy, ale ona na warcie dalej pozostała.

- Szkoda. Pewnie Andrzeja też po tym wszystkim przeniosą. Pomyślała w przerwie pomiędzy jednym dzwonkiem telefonu a drugim.

-Szkoda. I premie były i jubileusze. Kwiaty na Dzień Kobiet. A i na wczasy pracownicze do Jugosławii można było pojechać. Szef załatwił.

Wzdychała.

- Dzień dobry. Jest Szef? Ja do Szefa.

Do sekretariatu wszedł młody pracownik Paweł Zielony. Porządny chłopak, ale to nie był czas na takie wizyty.

- Nie ma. Odpowiedziała, zbywając mężczyznę sekretarka.

- Wyjechał do Prezydium.

- Czym wyjechał? Jak Warszawa stoi przed bramą. Pani Basiu ja tylko na chwilę. Mam pomysł co zrobić w sprawie kradzieży.

- Tak?! No to wchodź.

Zielony wszedł do gabinetu. Nie wychodził z niego przez dobrą godzinę. W tym czasie do Dyrektora został jeszcze poproszony kierownik produkcji Pan Nosek. Była to jedyna osoba do której Domaradzki miał całkowite zaufanie. Po godzinie drzwi gabinetu otworzyły się. Wyszli z niego dwaj przybyli wcześniej mężczyźni. Zielony, w przejściu odwrócił się jeszcze za siebie i powiedział.

- Był Pan w harcerstwie? Panie Dyrektorze.

- Ja? Nie. W ZSMP. A co? 

Zdziwił się Domaradzki.

- A ja byłem che che. To się musi udać!

- Nie rozumiem, ale obyście mieli rację! 

✍✍✍

7.00 rano. Na biurku oficera dyżurnego Komendy Rejonowej przeraźliwie zadzwonił telefon. Dyżurny powoli otworzył oczy. Komendant przychodził zwykle po 8:00. Do 7.30 można było jeszcze pokimać przy biurku, dopóki obywatele nie obudzili się z snu ze swoimi problemami.

- Czego...? milicjant zamruczał do siebie pod nosem i podniósł słuchawkę.

- Komenda Rejonowa Milicji Obywa... Słuucham?! 

Oficjalna formułka utknęła w gardle milicjanta.

- Słucham?! Znowu?! Już wysyłam!

Wystrzelił słowa jak z karabinu. Odłożył słuchawkę na widełki i zerwał się z krzesła. Milicjant w jednej chwili otrząsnął się z resztek snu. Wybiegł z dyżurki na korytarz i wrzasnął.

- Zdzichu!

- Co jest?

Z szatni wyszedł wysoki milicjant ubrany tylko w spodnie i buty moro.

- Dobrze, że już jesteś! Ubieraj się szybko. Bierz psa i do cegielni. Patrol już tam jedzie. Mamy kolejne włamanie.

- K... znowu?! Zaklął pod nosem przewodnik psa.

- Tak, ale tym razem mają ślady...!

 ✍✍✍

Sierżant Zdzisław Libski kucał przed okopconą silnie ścianą niewielkiego nieużywanego na co dzień  pomieszczenia technicznego cegielni. Po ostatnim pożarze, obite blachą ściany pozostały do dzisiaj czarne. Milicjant poświecił latarką na podłogę. Ślady butów prowadziły wyraźnie w to miejsce i jak się od razu okazało wychodziły także z... tej ściany.

- Dziwne?... 

Pomacał ręką blachę, od góry do dołu. W pewnym momencie wyczuł, że płyta odstaje od ściany i palcami daje się wyczuć sporą szparę.

- Potrzebuję jakąś brechę albo długi pręt! Zawołał do stojących przed wejściem do hali ludzi.

Wspólnie z drugim milicjantem z patrolówki Piotrem, przyniesionym prętem podwadzili blachę. Przez chwilę myśleli, że nic się nie stanie. Metal stawił opór. Jednak po chwili spod blachy dał się słyszeć suchy trzask i płyta bez problemu ustąpiła. Milicjanci odciągnęli jeden jej koniec od ściany. Jak się okazało drugi, był wewnątrz zainstalowany na solidnych zawiasach.

- Właz!? 

Zdziwienie pojawiło się na ich twarzach. 

Funkcjonariuszom ukazało się szerokie i wysokie na ponad półtora metra wejście do ciemnego szybu. Jak się okazało, śruby które normalnie mocowały wszystkie blachy do ściany, tutaj były tylko atrapą. Zostały po prostu wkręcone w blachę i z tyłu zaspawane. Po dociśnięciu włazu do ściany, blokował go sprytny zatrzask, który zapewne po pożarze w cegielni pod wpływem temperatury wypaczył się i dlatego teraz milicjanci mogli bez problemu zauważyć szparę pod płytą. 

- No to mamy ptaszka! Idziemy?

- Dawaj Zdzichu!

- Dobra. Puszczam psa przodem na krótkiej lince, żeby mi w coś nie wlazł. Ty idziesz za mną i patrz na boki, i w górę, żeby nam coś na łeb nie spadło! Jasne?

Rozmówca kiwnął głową i wydobył z kabury, służbowy pistolet P-64. Tunel był na tyle wysoki, że milicjanci mogli iść w nim prawie wyprostowani. Najpierw prowadził schodami kilka metrów w dół. Potem biegł cały czas w poziomie. Po przejściu kilkudziesięciu chyba metrów - w ciemności trudno było o prawidłową ocenę odległości - ściany z betonu w pewnym momencie, w światłach latarek poszerzyły się i zamieniły się w cegłę. Nagle w ciemności dał się słyszeć głuchy tętent, który zbliżał się coraz bardziej.

- Co to?

Zapytał przerażony Piotr. Pies tropiący zaczął przeraźliwie ujadać.

- Pociąg?! Ku..! Jesteśmy pod torami. Padnij! Milicjanci rzucili się przerażeni na ziemię. Tętent przeszedł w potworny huk. Z ceglanego stropu posypał się piasek i kurz. Tak jak przeraźliwy hałas szybko nadszedł, tak szybko oddalił się wraz z oddalającym się pociągiem.

- Dobra, idziemy dalej. Jesteśmy tu bezpieczni. Stara, dobra, pewnie poniemiecka robota. Rzucił Libski. Ni to pytając, ni to stwierdzając. Dalej tunel ponownie przeszedł w wąski betonowy korytarz. Po przejściu około stu metrów, milicjantów zatrzymał metalowy właz.

- Koniec! 

Libski podsumował ich wędrówkę i obejrzał drzwi.

- Dalej przejścia nie ma. Są drzwi, ale chyba można je otwierać tylko z jednej strony. 

Nagle z drugiej strony metalu, rozległo się stłumione skrzypienie i hałas. Po chwili milicjanci usłyszeli kroki i odgłosy rozmowy.

- Gdzie to postawić?

- Nie wiem... Co za różnica. Jak kierownik kazał to dać do schronu to za szybko i tak tego stąd nie wyciągną. Spójrz na te rupiecie. Leżą tu już po kilka lat.

Dalszej rozmowy funkcjonariusze już nie słuchali. Libski podniecony, szeptem odezwał się do Piotra.

- Chyba wiem gdzie to jest. Zostań tu i czekaj. Ja pędzę do góry.

- Dobra. Tylko pośpiesz się bo mnie tu szczury zjedzą. 

Libski szybko wycofał się z tunelu. Wyszedł na powierzchnię i pobiegł do zaparkowanej pod bramą milicyjnej Nysy.

- Komendancie chyba to mamy... Rzucił do siedzącego w środku szefa. A do kierowcy: 

- Waldek, jedź do Budrębu. Tam może być sprawca.

Przejazd na drugą stronę torów do znajdującego się praktycznie w odległości 100 m. w linii prostej Zakładu Produkcji Maszyn zajął milicjantom prawie 20 min. Po drodze musieli pokonać przejazd przez tory. Oczywiście jak zwykle, kiedy zależało im na czasie był zamknięty z powodu przetok. Korzystając z chwili przerwy Komendant zapalił papierosa.

- Szlag mnie zaraz trafi! 

Zaklął.

- Wiecie, że kiedyś w okolicy cegielni było przejście przez torowisko? Ludzie nawet coś o tunelu gadali. Że niby Niemcy mieli taki budować. Niezła bujda co?

- Chyba nie do końca... Szefie.

Wtrącił się Libski i korzystając z postoju opowiedział swemu szefowi przebieg i rezultat swych działań w cegielni.

- No to ładnie... Komendant chciał coś jeszcze dodać, ale szlabany na przejeździe uniosły się i Nysa ruszyła z kopyta na sygnałach, uniemożliwiając dalszą rozmowę. Kiedy radiowóz wjechał na teren Budrębu, milicjanci pobiegli do biura. Już na wejściu Rybicki, głosem nie znoszącym sprzeciwu, zawołał do jednego z pracowników.

- Szybko dawać kogoś z kluczami do tego Waszego schronu.

- Ale? O co chodzi? Tam jest zawsze otwarte...

- To prowadźcie nas tam. 

Mężczyźni wspólnie z pracownikiem Budrębu szybko dotarli na tyły zakładu do starego schronu przeciwlotniczego z lat 50-tych. Po wejściu do środka i zapaleniu światła Libski zawołał:

- Piotrek! Jesteś tam?!

- A gdzie niby mam być?

Z głębi pomieszczenia dało się słyszeń stłumiony głos milicjanta patrolówki.

- No to jesteśmy w domu. Panie Komendancie. Piotrek wracaj do cegielni. 

w sporej sali zawalonej starymi meblami, zakurzonymi maszynami, pod jedną ze ścian milicjanci znaleźli przykryte workami niewidoczne spod wejścia fanty z włamań do cegielni. Wiertarki, narzędzia.

Niestety nie było tam wszystkich skradzionych przedmiotów. Zapewne sprawca część rzeczy wyniósł wcześniej poza teren zakładu. Stróże prawa odetchnęli z ulgą. Sprawa była rozwiązana. Należało, jeszcze tylko znaleźć sprawcę.

 ✍✍✍

- I co znaleźli w końcu tego złodzieja? Panie Pawle.

Pytam starszego pana, w którego domu położonym na przedmieściach Londynu, goszczę za pomocą komunikatora internetowego. 

- Tak, młody człowieku. Znaleźli. Nawet większość skradzionych fantów odzyskano. Pewnie się zastanawiasz co taki prosty robotnik jak ja - Paweł Zielony, mógł wymyślić, czego cała nasza rejonowa milicja nie mogła wymyślić. Oni po prostu działali zgodnie z tym czego ich w szkołach i na kursach nauczono. Po drugie nie mieli dostępu do pewnych hmm...? Jak by to nazwać? Środków... Poza tym, może nie byłem starym pracownikiem cegielni, ale dobrze ją już poznałem. Kiedyś, jak wspomniałem byłem harcerzem. Nie raz bawiliśmy się w tropicieli. Podchodziliśmy obozy innych drużyn. Często bawiliśmy się także w detektywów. Materiały i informacje czerpaliśmy ze "Świata Młodych", była kiedyś taka gazeta. 

Wymyśliłem, że skoro złodzieje zawsze wiedzą kiedy w zakładzie nie ma zbyt wielu ludzi, nie zostawiają żadnych śladów i nie wynoszą nigdy niczego poza ogrodzenie. No i skoro milicjanci nie nakryli ich nigdy poza terenem głównej hali, to trzeba było zmusić bandytów do tego żeby sami się nam pokazali. Wymyśliłem, żeby dokładnie wysprzątać podłogę w hali i posypać ją ciemnym pyłem z pieca. Wiem! Pomysł prosty, wręcz naiwny. Ale okazał się skuteczny.  Podłoga w cegielni była szara. Po ciemku, pył nie rzucał się w oczy. Mogliśmy to zrobić bo akurat zakład miał planowaną przerwę w produkcji na konserwacje sprzętu. Ludzie podostawali urlopy. Złodzieje w nocy mogli kraść w najlepsze. 

No i udało się. Oni, a właściwie on tego nie zauważył, ale doświadczony milicjant poszedł po śladzie jak pies za zającem. Tu mój rozmówca zaśmiał się rubasznie.

- Wie Pan, Panie Dziennikarzu, może i oni kiedyś sprzęt mieli mniej nowoczesny, ale czasu na łapanie złodzieja to na pewno mieli więcej. Ale do rzeczy.

- Pewnie zastanawia się Pan co to był za tunel?

- No cóż?

Odpowiadam.

- Słyszałem czasem takie głosy od starych mieszkańców o jakimś przejściu przez tory w tym rejonie miasta. Ale wszyscy pamiętali przejście naziemne. O tunelu nikt nic nie mówił.

- Widzi Pan. Ten tunel pod torami to tam był jeszcze przed wojną. Rosjanie jak budowali tory, wbrew temu co się teraz jeszcze o nich czasem mówi, działali wtedy zupełnie logicznie. Niech Pan spojrzy na mapę i usytuowanie torów. Wszędzie wały, albo nasyp. Pomiędzy znanymi Panu dzisiaj przejazdami jest dobrych kilka kilometrów. Musiało być coś jeszcze pomiędzy, w środku. 

I było. Był tam tunel, do którego prowadziła opadająca w dół przy torach droga. Dzisiaj ta droga to znana pewnie Panu, ulica "Na Uboczu". Sam tunel był oczywiście z cegły. Może nie był zbyt szeroki, ale wóz mógł tamtędy swobodnie przejechać. Zresztą, podobny tunel tylko większy do dzisiaj przecież znajduje się kilka kilometrów dalej w kierunku Torunia.

Wybuchła wojna. Około roku 1941 tereny przy przejściu po jednej i po drugiej stronie zajęło wojsko niemieckie. Cegielnia, tartak, stolarnia weszły pod zarząd służb logistycznych Wehrmachtu. Stały się zapleczem dla działań organizacji Todt. W 1944 r. Niemcy na terenie gdzie dziś jest "Budręb" założyli prowizoryczny obóz dla niewolników pracujących przy budowie umocnień wojennych. Tereny te były praktycznie niedostępne dla Polaków. Działająca w okolicy niewielka komórka polskiej organizacji podziemnej była bardzo słaba.  Niemcy żeby ułatwić sobie transport z jednej strony miasta na drugą, postanowili poszerzyć i rozbudować tunel pod torami. Jednak prace zostały przerwane, przez coraz gorszą sytuację na froncie. Wobec coraz bardziej realnego zagrożenia ze Wschodu, zmieniły się priorytety. Nacisk położono na rozwój infrastruktury obronnej. Budowlańcy zdołali tylko zrobić kanał techniczny, którym mieli ciągnąć linie telefoniczne, rury itp. Wie Pan, oni budowali inaczej niż my. Najpierw rury a na końcu kładło się nawierzchnię drogi. Nie tak jak u nas po wojnie. Odwrotnie. Che che. 

- Ale do rzeczy... Kilka miesięcy przed ewakuacją, szkopy wymyślili sobie, że włączą cegielnie do systemu obrony Torunia. Postanowili zasypać tunel, ale pozostawić przejście do kanału technicznego. Teren wyrównano. Po zachodniej stronie torów mieli pobudować bunkry. Kanał miał umożliwiać przemieszczanie się z jednej strony na drugą. Dodatkowo chcieli zaminować stary tunel pod torami i w razie czego wysadzić torowisko. Oczywiście prace były prowadzone w tajemnicy. Na mieście rozgłaszali dyskretnie, że likwidują stary przejazd, ponieważ jego struktura dawno nie remontowana zaczęła ulegać degradacji pod wpływem ciężaru transportów wojskowych. Dla niepoznaki przejazd kolejowy poprowadzili górą. To dlatego dzisiaj jeśli ktoś pamięta, że było tam przejście to przed oczami ma właśnie ten nowy naziemny przejazd. Jednak i te prace zostały przerwane. Główna linia umocnień została zawężona i przeniesiona bardziej na północ za rzeczkę Trączynkę. Aby zapobiec ingerencji w tajny tunel, od strony cegielni wejście zamaskowano w pomieszczeniu technicznym płytami stalowymi. Bo nie powiedziałem Panu chyba, że kanał techniczny został przedłużony, aż do pobliskiej cegielni.

Wlot po drugiej stronie ukryto natomiast w zwykłym betonowym zbiorniku na wodę. W wizjach powojennego świata, kanał ten miał posłużyć niemieckim partyzantom w przejęciu kontroli nad infrastrukturą gospodarczą powojennej Polski. 

Po wojnie zaczęto w tym miejscu budować Zakład Produkcji Maszyn "Budręb". Oczywiście jak każdy porządny zakład, którego produkcja miała znaczenie strategiczne dla obronności kraju, musiał mieć schron. Tu Pan Paweł uśmiecha się ironicznie pod nosem. 

I zaczęto taki budować. Powstał w miejscu gdzie był pozostawiony przez Niemców zbiornik na wodę. Oczywiście budowa schronu była tajemnicą. Dookoła ustawiono parkan. Wokół budowy, terenu pilnował patrol wojska. W trakcie prac natrafiono na niemiecki kanał. Rozminowano go. Coś tam ktoś może i przebąknął o tym, żeby odbudować przejście pod torami, ale zwyciężyła jednak opcja militarna nad gospodarczą. Skoro miał być schron - to musi być schron!

Ówczesna władza raczej nie posługiwała się logiką w działaniu. Schron wybudowano. Jednak wprowadzono w pierwotne plany pewną modyfikację. Poniemiecki kanał przyłączono do nowej budowli jako tunel ewakuacyjny, albo po prostu miał on służyć dodatkowo pracownikom cegielni. Nie wiadomo. Nikt nie zastanawiał się nad tym, czy podłączenie takie ma sens z punktu widzenia projektantów schronu i czy nie zepsuje to jego walorów obronnych. Ma być i już! Zamontowano dodatkowe metalowe drzwi. - I... Mój rozmówca na chwilę zawiesza opowieść. 

- I schron... zamknięto. Zakład nie wykorzystywał go nigdy nawet do ćwiczeń Obrony Cywilnej. Dlaczego? Ponieważ budowy nie ukończono. Nie podłączono tam telefonów, wentylacji, oświetlenia, agregatów prądotwórczych. Dlaczego? Bo zmieniły się plany i "Budręb" przestał mieć znaczenie strategiczne dla obronności kraju. Ale niedokończony schron, pozostał.

Z biegiem lat stał się magazynem nieużywanego sprzętu. Nikogo nie interesowało co znajduje się za metalowymi drzwiami na końcu sali. Z czasem wśród pracowników zakładu rozeszła się informacja, że za "tajemniczymi" drzwiami miała być druga sala. Ale z braku funduszy budowę przerwano a powstałą wnękę zabezpieczono po prostu na lepsze czasy pancernymi drzwiami. Przejście przez tory funkcjonowało tam jeszcze do końca budowy zakładu. Potem teren Budrębu wchłonął przejazd. Ponieważ nie było tam dróżnika, był zbyt niebezpieczny i stał się bezużyteczny. Został zablokowany na stałe i postawiono ogrodzenie. Z czasem Kolej przebudowała torowisko i zlikwidowała zupełnie przejazd. Ślady po nim pozostały tylko w pamięci ludzkiej i na starych mapach.

Mój rozmówca na chwilę przerywa opowieść i popija łyk herbaty ze szklanki.  

Pewnego dnia w "Budrębie" w latach 70-ych został zatrudniony nowy dozorca Janusz B. Pracował tam kilka lat. Poznał dokładnie zakład. W nocy kiedy nie mógł spać, chodził po całym obiekcie. Ponieważ w drzwiach schronu popsuł się kiedyś zamek, miał dostęp także i do jego wnętrza. Zainteresował się także naszymi "tajemniczymi" drzwiami. Którejś nocy udało mu się otworzyć pordzewiałe zamknięcia. Jakież było jego dziwienie, gdy za nimi zamiast niedokończonej sali zobaczył długi korytarz. Jeszcze bardziej się zdziwił, kiedy korytarz zaprowadził go do sąsiedniej cegielni.

Na początku miał pewne opory, ale jak to mówią "okazja czyni złodzieja". Ponieważ dozorujący oba zakłady znali się i często w nocy prowadzili ze sobą rozmowy telefoniczne z "cieciówek", zawsze wiedział kiedy cegielnia ma przerwy w produkcji.

Doskonale wiedział kiedy może wejść na jej teren niezauważony i coś sobie zabrać. Przyznał się nawet do tego, że kilka razy przypadkowo prawie został nakryty przez pracowników cegielni, kiedy wynosił jakieś fanty. Jednak udało mu się nie wzbudzić ich podejrzeń. Zawsze na robotę chodził w skradzionych stamtąd firmowych ubraniach roboczych.

W kaskach na głowie, w nocy przy słabym oświetleniu wszyscy wyglądali tam podobnie. 

Ten proceder trwał ... prawie 5 lat! Ponieważ na początku kradł tylko cegły, w ilości jaką zdołał zabrać jednorazowo, nikt nawet tego nie zauważył. Jednak potem rozszerzył swoją działalność. No i w końcu przegiął. Oczywiście, fanty przeniesione kanałem musiał jakoś wyprowadzić poza swój własny zakład. Robił to od razu chowając gdzieś w krzakach poza ogrodzeniem. Czasem organizował sobie jakiś wózek i wtedy zbierał wszystko w schronie.

Kiedy milicjanci pamiętnego dnia, przejrzeli buty wszystkich pracowników Budrębu, okazało się, że czarny pył rozsypany przeze mnie na hali, osadził się tylko ona butach dozorcy. Podczas przesłuchania pękł i przyznał się do wszystkiego. Część skradzionych fantów odzyskano. Część Janusz B. zdążył już upłynnić. 

Prokurator zarządził nawet, przepadek na poczet kary wybudowanego przez Janusza B., niedokończonego domu. We wszystkich ścianach bowiem ujawniono cegły z emblematem cegielni. Oczywiście całej chałupy z nich by nie dał rady postawić. Ale, że nie miał na materiały budowlane żadnych rachunków a miejsc ich nabycia nie potrafił wskazać, prokurator pojechał jak to mówią, po całości. 

Sprawy odnalezienia tunelu ze względów bezpieczeństwa nie nagłaśniano. Poza tym władze obawiały się żeby mieszkańcy nie zażądali odbudowy przejścia pod torami. Obawiano się kosztów. Niektórzy decydenci podobno nawet uważali, że w ten sposób łatwiej sprawować kontrole nad jego mieszkańcami i dbać o ich bezpieczeństwo. Dziś może wydawać się to absurdalne, ale w tamtych czasach myśli władzy ludowej podążały różnymi torami, niekoniecznie logicznymi. 

Informacje o tych zdarzeniach zostały w miarę możliwości zablokowane. Co wtedy nie było takie znowu trudne. Ludzie się bali władzy. Nie było wolnej prasy ani internetu.  

Wejścia do poniemieckiego tunelu zamknięto. Pamięć o nim znowu zaczęła ulegać zatarciu wraz z umierającymi świadkami tamtych zdarzeń. Zmieniły się czasy. Cegielnia została zamknięta i rozebrana.

Mój rozmówca na chwilę przerywa opowieść.

- Swoją drogą to ciekawe, że podczas rozbiórki nikt nie odnalazł tego przejścia? Zastanawia się Pan Paweł. 

- Tyle czasu Cegielnia popadała w ruinę, że pewnie wszystko tam się pozapadało. Pamiętam, że były tam jakieś studnie i zapadliska, ale kto by się tym przy rozbiórce przejmował. Po co robić sobie dodatkowe problemy.

 Odpowiadam. 

- Hmm. Pewnie i racja. Nikt. No może poza mną i żyjącymi jeszcze milicjantami nie pamięta o podziemnym przejściu pod torami. Ale oni się rozpili i nikt nie wierzy w ich opowieści.

- Wszyscy przeszli nad tym... (Nomen omen? Tak to się chyba mówi? Che che.) tunelem do porządku dziennego. Pan jest pierwszą osobą, która zainteresowała się tymi wydarzeniami sprzed lat.

- No cóż. Historia kołem się toczy Panie Pawle. Zamyślam się. 

Rozmawiamy jeszcze chwilę.

Na zakończenie umawiamy się na kolejną video-rozmowę za kilka dni. 

👇

I na tym koniec opowieści dziwnej treści. 
Historia ta została przeze mnie wymyślona od początku do końca. Nazwy i nazwiska powstały w mojej wyobraźni.
Zmieniłem w niej miejsce akcji, żeby przypadkiem jakiś czytelnik nie uznał ich za fakty. 
Do jej napisania zainspirowały mnie informacje, na które pewnego dnia zwrócił mi uwagę mój Znajomy (pozdrawiam). 
Szczerze powiedziawszy uznałem je za żart. Nie... Niemożliwe! Pomyślałem.

Jednak ostatnio coś mnie tchnęło i korzystając z wolnych chwil, zacząłem dokładnie przeglądać stare mapy Aleksandrowa Kuj.. Nie wierzę! Przecież to widać tu wyraźnie. jak mogłem tego wcześniej nie zauważyć.
Czyżby coś co od wielu jest jest marzeniem mieszkańców Aleksandrowa Kuj. kiedyś było i nikt o tym nie wie?

Wszystkich mieszkańców od lat denerwuje przejazd kolejowy. Przebiegający przez centrum miasta i nieustannie paraliżujący komunikację w mieście. 
Wielu pamięta jeszcze czasy realnego socjalizmu, kiedy kolej przeżywała rozkwit. Mieszkańcy pamiętają tzw. przetoki prowadzone na torach w biały dzień. Podczas których lokomotywy przesuwały wagony z jednej strony przejazdu kolejowego na drugą przez dobrych kilka minut. 
Z jaką ulgą został wśród mieszkańców przyjęty początek budowy nowego wiaduktu tuż przy przejeździe. 
Stary wiadukt był dość daleko od "centrum" i czas oczekiwania na otwarcie szlabanów, częstokroć równał się czasowi obejścia przeszkody starym wiaduktem. 
Do miasta wreszcie zawitała cywilizacja. Niestety, cywilizacja ostatnimi czasy ponownie opuściła Aleksandrów Kujawski. 
Nowy wiadukt stał się stary i nie remontowany rozsypał się. A stary póki co dalej stoi... Super. Ciekawe jak długo...? Dobrze, że kolej podupadła i już przetoków nie robią. Chciałoby się złośliwie powiedzieć.

Niestety cywilizacja nie była tak samo łaskawa dla kierowców jak dla pieszych. Do dzisiaj komunikacja pomiędzy dwiema połówkami miasta jest co jakiś czas wstrzymywana przejazdami pociągów. Samochodów przybywa i korki robią się coraz dłuższe. A rozwiązań nie widać. Co prawda, niejednokrotnie obiło mi się o uszy, że podobno Niemcy chcieli wybudować w Aleksandrowie przejście podziemne. Ale czy to prawda, nie wiem. 
A tymczasem. Czyżby bajka o tej budowli miała w sobie jakąś cząstkę realności? Może to nie jest taka bajka jak się wydaje?

🚉

Otóż na starych przedwojennych mapach w rejonie mniej więcej dzisiejszych zabudowań Szpitala Kolejowego i "Budkruszu", po stronie zachodniej oraz na wysokości ruin cegielni po stronie wschodniej, wyraźnie widać oznaczenia wiaduktu lub innego przejścia pod torami. Przejście to zdaje się łączyć, boczną odnogą (dosłownie jest to dzisiaj ulica Boczna) ulicę Narutowicza z ul. Kościelną. 
Ciekawe, że na mapie zostało to oznaczone podobnie jak "wiadukt" na Białych Błotach i przepust rzeki Tążyny.    

Proszę oto analiza przedwojennych map Aleksandrowa Kujawskiego.

Mapy wskazują na stany z lat 30-tych. Tutaj jeszcze sytuacja przedmiotowa jest słabo widoczna, ale idźmy dalej. Spójrzcie poniżej.

Powyżej na zdjęciu po kolei od góry:

1. przelot Tążyny.

2. Przejście pod torami - dzisiaj ul. Wyspiańskiego.

3. Interesujące nas przejście pod dwoma torami.

4. Przejazd kolejowy w centrum miasta.

I jeszcze jedna ciekawostka. Mapa bardzo "niedokładna" - bo amerykańska z lat 1953-70. Opierająca się na mapach lokalnych do 1945 r. I właśnie to, że jest taka obca w tym przypadku jest zaletą. Proszę spojrzeć na interesujące mnie miejsce. O ile na starych mapach można by się zastanawiać co tam jest, o tyle na tej mapie odwzorowano to co zapewne na tych mapach już było. Wyraźnie zaznaczono tam odcinek drogi przebiegający przez torowisko. Z mapy nie da się odczytać czy przebiega on pod czy nad torami.
Oczywiście należałoby jeszcze dokładnie sprawdzić czy nie jest to jakiś błąd starych kartografów. Może to droga była pierwsza a po wybudowaniu torowiska, trasa została przecięta. Ale na mapach pozostała. Dlaczego w takim razie na powyższych obrazach wyraźnie zaznaczono symbole charakterystyczne dla przepustów typu wiadukty czy mosty?

┑┍

┘└

Jeszcze jedna poszlaka. Na mapie Geportalu udostępnionej na stronie Starostwa Powiatowego (powyżej) po włączeniu opcji granice administracyjne (nie mam pojęcia co to za granice? dzielnice 😂 może) w przedmiotowym miejscu ukazuje się linia poprowadzona w taki sposób, że zdaje się pokrywać na tym odcinku z dawną linią drogi. Przypadek? Może to tylko zbieżność kształtów z tych wszystkich map, sprawia, że błędnie je czytam?
Pytam rodzinę, znajomych. Wreszcie mam info. "Tak, pamiętam w tym miejscu na wysokości Budkruszu w tej bocznej ulicy był kiedyś tartak a dalej gdzieś koło suwnicy zakładu Budkrusz, znajdowało się przejście przez tory. Tyle, że zwyczajne, naziemne."
Szkoda. Zapowiadało się ciekawie, ale wyjaśnienie niestety jak się okazuje jest zwyczajne.
Ok. Tylko skąd te oznaczenia na mapach?!
Jak się dobrze przyjrzeć to inne zwykłe przejścia, przejazdy przez tory oznaczone są inaczej.
Hmmm...?

☝

Tyle "pracy w archiwum" :-) Teraz ruszam na zwiad w teren. 
Oczywiście kojarzę to miejsce. Bywałem tam. Ale nigdy nie przyglądałem mu się pod takim kątem.

Jak to wygląda w naturze? Czy jest coś co poświadczy, że kiedyś w tym miejscu było przejście? Czy tory zostały tak przebudowane, że ślad zaginął we mgle wspomnień?
Jeśli ktoś z czytelników pamięta TO przejście przez torowisko, zapraszam do komentowania.
Relacja z poszukiwań w terenie w drugiej części.

C.D.N.🙋